Wydaje się, że żyjący pierwotnie w rejonie górnego biegu rzeki Jenisej, na Wysoczyźnie Sajano-Ałtajskiej oraz w Kotlinie Chakasko-Minusinskiej, Kirgizi u zarania swych dziejów nie byli ludem tureckim, ale raczej indoeuropejskim. W najstarszych chińskich źródłach występują oni pod nazwą Gékūn (鬲昆), a częściej – Jiānkūn (堅昆).
Za panowania chińskiej dynastii Han kraj Jiānkūn (堅昆) zlokalizowany był w górnym biegu rzeki Jenisej, na Równinie Zachodniosyberyjskiej. Ludność Jiānkūn była biała – z błękitnymi oczami i rudymi włosami, podczas gdy sąsiadujący z nimi od wschodu lud Dīngling (丁玲) był żółty – ze skośnymi oczami i czarnymi włosami.
Lud Jiānkūn prowadził koczowniczy tryb życia, trudniąc się gospodarką typową dla koczowników. Zajmował się więc hodowlą zwierząt, ale także łowiectwem. Wypasane przez nich zwierzęta gospodarskie to głównie konie, bydło i owce. Na starożytnych malowidłach naskalnych z górnego Jeniseju często widuje się kopulastą jurtę, otoczoną owcami, bydłem i końmi. Na petroglifach na tym samym obszarze można również zobaczyć polowania na jelenie i myśliwych z łukami i strzałami strzelających do tygrysów i lampartów.
Władca Xiōngnú Màodùn chányú (冒頓單于), który panował w latach 209 – 174 p.n.e., już w pierwszych latach swego panowania podbił wiele ludów, w tym Jiānkūn, a także Dīngling. Lud Jiānkūn wielokrotnie potem zrywał się do walki przeciwko rządzącej nim arystokracji Xiōngnú.
W 99 roku p.n.e. chiński generał Li Ling (李陵) wyruszył przeciwko Xiongnu. Szczegółowy opis owej wyprawy znajdujemy w Księdze Han (Hàn Shū / 汉书). Otóż Li Ling miał przy sobie jedynie piechotę (w sile 5 tysięcy ludzi), gdyż dowodzący kawalerią generał Lù Bódé (路博德) nie udał się z nim, uważając za dyshonor służyć pod jego rozkazami. Generał Li Ling przez 30 dni maszerował na północ, posuwając się w głąb terytorium Xiongnu, aż rozbił obóz w okolicach góry Jùnjī (浚稽山).
Tu został zaatakowany przez 30-tysięczną konnicę Xiongnu, którą dowodził Qiědīhóu chányú (且鞮侯單于), a więc władca Xiongnu. Wojska Li Linga zostały otoczone, ale zdołały się ugrupować w taki sposób, że pierwsze szeregi tworzyli żołnierze z halabardami i tarczami, zaś z tyłu ugrupowani byli żołnierze uzbrojeni w łuki i kusze. Konnica Xiongnu nie była w stanie złamać szyku Chińczyków, a zasypana tysiącami strzał wycofała się w góry.
Chińczycy ruszyli w pogoń za wrogiem, ale Qiědīhóu chányú zdołał ściągnąć posiłki. Zuǒxián wáng (左贤王) i yòuxián wáng (右贤王), jak tytułowani byli huńscy wicekrólowie, przyprowadzili przeszło 80 tysięcy żołnierzy. Li Ling znalazł się w sytuacji bez wyjścia. Jego wojsko walczyło dzielnie, ponosząc ogromne straty w zabitych i rannych. W końcu skończyły mu się strzały… W obliczu niechybnej klęski nakskazał przebijanie się w kierunku chińskiej granicy. Jednakże jedynie 400 żołnierzy Li Linga zdołało wydostać się z matni i wrócić do Chin. On sam dostał się do niewoli.
Cesarz Wu (武帝) wysłał ekspedycję celem odbicia z niewoli generała Li Lnga, ale stojący na jej czele generał Gōngsūn Ao (公孙敖) nie tylko nie wywiązał się z zadania, ale po powrocie oświadczył, że nie mógł tego dokonać, bowiem Li Ling dopuścił się zdrady, przeszedł na stronę Xiongnu i obecnie zajmuje się szkoleniem huńskiego wojska. Cesarz wpadł w złość i kazał wymordować członków rodziny Li Linga. Ten wówczas rzeczywiście zajął się tym, o co go uprzednio fałszywie oskarżano.
Qiědīhóu chányú bardzo cenił Li Linga. Z czasem wydał za niego swoją córkę i uczynił jednym z wicekrólów (yòuxián wáng), podporządkowując mu kraj Jiānkūn i inne terytoria. Li Ling zmarł w roku 74 p.n.e. Po jego śmierci ludem Jiānkūn rządzili jego potomkowie. W tym czasie Jiānkūn uniezależnił się od Xiongnu.
W 49 roku p.n.e. władca Xiongnu Zhìzhī chányú (郅支單于) wyprawił się na zachód i pokonał Wusunów. Następnie uderzył na północ, na Wūjiē (烏揭), których również pobił. Potem ujarzmił Kirgizów (Jiānkūn) i Dinglingów. Połączył on wówczas trzy królestwa, mianowicie Wūjiē, Dīngling i Jiānkūn, ustanawiając ich stolicę w Jiānkūnie. Podlegała ona bezpośrednio władcy Xiongnu, przy czy wciąż mieli tam rządzić potomkowie Li Linga.
W kontekście opisu tych wydarzeń dowiadujemy się z Księgi Han (Hàn Shū / 汉书), że z Jiānkūn do Chányútíng (單于庭) było siedem tysięcy li w kierunku wschodnim, a do Chēshī (車師) było pięć tysięcy li w kierunku południowym. W tym miejscu należy wyjaśnić, iż jedno li to 580 metrów, Chányútíng to jakby stolica Xiongnu, podczas gdy Chēshī to stolica królestwa w północno zachodniej części Kotliny Turfańskiej, w dzisiejszym okręgu autonomicznym Sinciang (Xinjiang).
Po upadku imperium Xiongnu, zniszczonego przez Xianbei, królestwo Jiānkūn przez jakiś czas było zależne z kolei od nich. W tekście Weilüe (魏略), napisanym przez Yu Huana (魚豢) w latach 239-265 n.e., pojawia się informacja o Kirgizach (Jiānkūn / 堅昆), którzy swe siedziby mieli na północny-zachód od Kangju (康居), królestwa, którego centrum znajdowało się w dzisiejszym północno wschodnim Uzbekistanie. Tamtejsi Kirgizi mieli posiadać armię liczącą 30.000 żołnierzy. O ile nie mamy tu do czynienia z pomyłką, świadczyłoby to o tym, iż jakiś odłam Kirgizów (Jiānkūn), być może towarzysząc Xiongnu, porzucił swą jenisejską ojczyznę.
Jenisejscy Kirgizi prowadzili koczowniczy tryb życia, trudniąc się głównie hodowlą, ale też myślistwem. Część ludności zajmowała się też rolnictwem i rękodziełem. Rzemiosło w Jiānkūn stało na wysokim poziomie, a kraj utrzymywał szerokie kontakty gospodarcze i kulturalne z sąsiadami. Na gospodarkę i kulturę Jiānkūn ogromny wpływ wywierały Chiny. Po rozpadzie imperium Xiannbei królestwo Jiānkūn funkcjonowało prawdopodobnie jako kraj niepodległy, później popadało ono w okresową zależność od Rouranów, Turków i Sir Tarduş.
W 648 roku przywódca Jiānkūn, odtąd coraz częściej występujących w źródłach pod nazwą Xiájiásī (黠戛斯), podporządkowali się Chinom. Do stolicy dynastii Tang, Chang’an (长安) przybyło wówczas poselstwo Kirgizów znad Górnego Jeniseju, na którego czele stał przywódca tego ludu Shībōqū Azhàn (失钵屈阿栈). Miał on wtedy oznajmić, że jest potomkiem Li Linga i że w związku z tym jest krewnym cesarza Tang Taizonga. Zwrócił on przy tym uwagę, że większość Kirgizów ma rude włosy i błękitne oczy, natomiast Kirgizi, którzy są potomkami Li Linga, mają czarne włosy i czarne oczy. Wiarygodność słów przywódcy Kirgizów oceniona została jako bardzo wysoka.
Tang Taizong utworzył w następstwie tego prowincję Jiānkūn (堅昆都督府), która podlegała pod Protektorat Yanran. Przywódca plemienia został mianowany generałem Zuǒtún (左屯大將軍) i gubernatorem Jiānkūn (堅昆都督).
Po powstaniu Drugiego Karganatu Turków Kirgizi okresowo uznawali jego zwierzchnictwo, a po jego upadku zmuszeni byli kilkakrotnie podporządkować się Ujgurom. W 752 roku Ujgurzy zabili chana Kirgizów. Sytuacja powtórzyła się w roku 758. W 840 roku Kirgizi wmieszali się w wojnę domową w Kaganacie Ujgurów, doprowadzając do jego zniszczenia, czym szerzej zająłem się w artykule jemu to poświęconym. Kaganat Kirgizów, który rozciągał się odtąd na ogromnym obszarze, utrzymywał w kolejnych latach bliskie relacje z Chinami. Nie okazał się on jednak trwały.
Kirgizi (Jiānkūn) w efekcie podzielili się na dwie gałęzie. Jedna nadal strzegła leśnego obszaru górnego biegu rzeki Jenisej, prowadząc koczowniczy tryb życia i zajmując się hodowlą i łowiectwem. Druga znalazła się w okolicach Gór Tienszan. W Nowej Księdze Tangów możemy bowiem przeczytać, że Xiá Jiásī (黠戞斯) to również kraj Jiānkūn i że leży on na zachód od Yīwú (伊吾), na północ od Yānqí (焉耆), w sąsiedztwie Báishān (白山), jak nazywali Chińczycy Góry Tienszan. Nadto dowiadujemy się, że Kirgizi ci nazywani byli też Jūwù (居勿) albo Jiégǔ (結骨), co by wskazywało, że w wędrówce towarzyszyły im też grupy Czików. Dodajmy, że od tych, którzy pozostali w dorzeczu Górnego Jeniseju, pochodzą współcześni Chakasi. A od tych drugich? – wiadomo…
Z Nowej Księgi Tangów dowiadujemy się też, że Kirgizi mieli mieć armię liczącą setki tysięcy żołnierzy, przy czym 80.000 żołnierzy udało się z powrotem na północny zachód. No i znów powtarza się informacja, że Kirgizi mieli rude włosy, jasną twarz i błękitne oczy, ale że byli też Kirgizi z czarnymi włosami i oczami. Ci z czarnymi oczami i włosami to… potomkowie Li Linga.
Wojciech Kempa
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
