Kalendarium historyczne: rocznica śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jego zgon do dzisiaj budzi spore kontrowersje wśród badaczy.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się okolicznościom śmierci ostatniego władcy Rzeczpospolitej.
Po śmierci carycy Katarzyny w 1796 roku, ster państwa rosyjskiego objął jej syn, Paweł I. Nowy władca zerwał całkowicie z doktryną matki, dążył do gruntownej reformy gospodarczej i militarnej państwa. W polityce zagranicznej obrał z początku antypruską, a więc w gruncie rzeczy antyangielską linię. Jednym z elementów jego polityki było uwolnienie Kościuszki i innych polskich więźniów politycznych oraz zaproszenie do Petersburga Stanisława Augusta Poniatowskiego. Paweł uważał go za swojego naturalnego ojca.
Byłego polskiego króla witali na rogatkach miasta synowie cara Aleksander i Konstanty, a za mieszkanie przydzielono mu okazały Pałac Marmurowy. Paweł I snuł poważne plany wobec Poniatowskiego i prowadził z nim szereg rozmów. Nie zachowały się z nich żadne protokoły, ale po jednej z nich, polski ekskról miał powiedzieć do służącego: „jeszcze rok lub dwa i wracamy do Warszawy”. Słowa te zostały wypowiedziane w znaczeniu, że Poniatowski ponownie obejmie tron i to przy wsparciu Rosji, która pomoże opanować zabór pruski. W podobnym tonie król miał rozmawiać z rosyjską arystokracją i dostojnikami dworskimi.
Zakładając, że faktycznie prowadzono takie rozmowy, trzeba sobie zdać sprawę, że Warszawa leżała wówczas w zaborze pruskim, a więc przejmowanie w niej władzy przez Stanisława Augusta Poniatowskiego z poręki Pawła I, mogło się ziścić wyłącznie w konsekwencji wojny rosyjsko – pruskiej. Znaczyło to więc tyle, że Paweł prawdopodobnie zamyślał skorzystać z francuskiej zawieruchy w Europie w celu ponownego przejęcia przez Rosję kontroli nad całością dawnych ziem polskich w formie protektoratu, zbliżonego do zasad na jakich Rosja kontrolowała Polskę w połowie XVIII wieku.
Poniatowski miał być jedynie zasłoną propagandową akcji, podobnie jak niegdyś Targowica firmowała carską interwencję zbrojną. Plan ten o ile w ogóle istniał nie tylko w półsłówkach Poniatowskiego, został pokrzyżowany przez zgon polskiego króla. 11 lutego 1798 roku Poniatowski wcześnie rano wypił zwyczajową filiżankę bulionu. Nie minęło wiele czasu, gdy król podczas porannego czytania poczty poczuł się źle. Wkrótce monarcha nieoczekiwanie zasłabł.
Pośpiesznie wezwany medyk nie był jednak w stanie pomóc Stanisławowi Augustowi. Wkrótce goniec popędził na dwór cara Pawła, który niezwłocznie przybył do Pałacu Marmurowego wraz z synami: Aleksandrem i Konstantym.
Władcy Rosji nie było już jednak dane zamienić z Poniatowskim nawet słowa, gdyż król nadal był nieprzytomny. Następnego dnia, 12 lutego 1798 roku, o godzinie 8 rano ostatni władca Rzeczpospolitej Obojga Narodów, zmarł nie odzyskawszy przytomności. Jego nadworny lekarz Jan Bekler stwierdził wylew krwi do mózgu, ale już wtedy dla wielu okoliczności śmierci Poniatowskiego były mocno podejrzane.
Podejrzenia jedynie wzrosły, gdy Bekler dokonał sekcji zwłok i stwierdził, że najbardziej prawdopodobną przyczyną śmierci było otrucie przy pomocy aqua tofana – ciężko wykrywalnej, śmiercionośnej zawiesiny na bazie arszeniku i chlorku rtęci.
Nawet pomijając przyczynę zgonu Stanisława Augusta, bezspornym faktem jest, iż po jego śmierci koncepcja polska padła i nastąpiła zmiana sojuszy. Paweł, dotychczasowy sympatyk rewolucji francuskiej, zawarł sojusz z Anglią i współtworzył II koalicję antyfrancuską. Nie porządził jednak długo – został zamordowany przez spiskowców w 1801 roku. Według badaczki Elizabeth Sparrow, która przeglądała upublicznioną tajną brytyjską korespondencją z tego okresu, za śmiercią cara stał angielski wywiad z ambasadorem w Petersburgu na czele.
Na podstawie jej odkrycia można postawić tezę, że to Londyn mógł stać także za zgonem Poniatowskiego. Jaki jednak Anglicy mieli interes w likwidacji cara oraz polskiego ekskróla? To bardzo proste: z jednej strony nie chcieli pozwolić na rekonstrukcję Polski po trupie Prus, które były jednym z filarów walki z rewolucyjną Francją. Z drugiej, przeciwdziałali planom Pawła I dotyczącym przejścia na stronę francuskiego, rewolucyjnego Dyrektoriatu i ataku na brytyjskich sojuszników w Europie.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
