7 lutego 1867 roku we Lwowie założone zostało pierwsze gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Warto w tym miejscu wymienić tych, za sprawą których zrodziła się organizacja, bez której trudno byłoby wyobrazić sobie odzyskanie kilkadziesiąt lat później przez Polskę niepodległości, jak: Klemens Żukotyński, Ludwik Goltental, Jan Żaplachta-Zapałowicz, Józef Milleret, Jan Dobrzański, Antoni Durski, Żegota Krówczyński, Władysław Janikowski. Początkowo „Sokół” działał wyłącznie we Lwowie, dbając o rozwój fizyczny i duchowy druhów.
Ćwiczenia i zawody lekkoatletyczne i kulturystyczne, a także w szermierce, przeplatane były wykładami z dziedziny historii i geografii ziem polskich, polskiej literatury, a także wycieczkami krajoznawczymi. Krzewieniu kultury fizycznej towarzyszyła bowiem praca ideowo – wychowawcza, która zaowocować miała w przyszłości gotowością do ofiar, kiedy przyszło stanąć do walki o niepodległość Polski.
W 1884 roku powstały gniazda w Tarnowie i Stanisławowie, a w roku następnym – w Przemyślu, Krakowie, Kołomyi i Tarnopolu. Szczególnie ważne okazało się powstanie silnej organizacji sokolej w Krakowie, która zaczęła aktywnie oddziaływać na powstawanie nowych gniazd w Galicji Zachodniej. W 1892 powstała jednolita organizacja pod nazwą „Związek Sokolstwa Polskiego”, którego siedzibą był Lwów. Tworzono oddziały konne, wioślarskie, kolarskie, sekcje gimnastyczne.
Pierwsze gniazdo w zaborze pruskim Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” zawiązało się w 1884 roku w Inowrocławiu, a kolejne powstały w 1886 r. w Poznaniu oraz w Bydgoszczy. W 1893 roku nastąpiło połączenie organizacji sokolskich działających w Wielkopolsce w „Związek Sokołów Wielkopolskich”, w którego skład wchodziło 9 gniazd: inowrocławskie, kruszwickie, bydgoskie, poznańskie, szamotulskie, śremskie, berlińskie, pleszewskie oraz ostrowskie.
Pierwsze gniazdo Sokoła na Śląsku powstało we Wrocławiu na Dolnym Śląsku. Było to Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” we Wrocławiu, które założone zostało 21 lipca 1894. Pierwsze Górnym Śląsku gniazdo „Sokoła” założono w Bytomiu założono – wedle różnych źródeł – 25 września lub 13 października 1895 roku. Na jego czele stanął robotnik Józef Tucholski. Ruch sokoli na Górnym Śląsku rozwijał się błyskawicznie. Kolejne gniazdo założono w Rybniku – 23.02.1896, następne w Katowicach (15.03.1896), czwarte w w Roździeniu (13.05.1896), a piąte w Siemianowicach (22.07.1897).
W chwili wybuchu I wojny światowej na Górnym Śląsku istniały 23 gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, a w 1919 działało ich już 59.
Dnia 31 grudnia 1920 roku dzielnica śląska „Sokoła” zrzeszała około 20 tysięcy osób zorganizowanych w 265 gniazd obejmujących cały teren Górnego Śląska.
W tym czasie górnośląski „Sokół” stanowił w dużej mierze przykrywkę dla działalności Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, której powstanie opisaliśmy tutaj:
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
