15 lutego 1951 roku ZSRR i Polska podpisały umowę o wymianie obszarów przygranicznych. Związek Sowiecki przekazał nam część Bieszczadów i Pogórza Bieszczadzkiego, zabierając w zamian fragment Lubelszczyzny. 480 kilometrów kwadratowych za 480 kilometrów kwadratowych. Powierzchniowo nie było różnicy, jednak tylko pod tym względem nie różniły się oba te obszary.

Sowieci zyskiwali tłuste, urodzajne czarnoziemy i bogate pokłady węgla kamiennego, „wspaniałomyślnie” oddając tereny roponośne w okolicach Ustrzyk Dolnych. W umowie nie wspomniano jednak, że obszary te były już mocno wyeksploatowane z ropy i gazu ziemnego, wydobywanych w Bieszczadach od stuleci.

W dokumencie zapisano, że strony mogą zabrać ze sobą majątek ruchomy. Sowieci odczytali ten punkt na swój, turański sposób. Na przełomie stycznia i lutego 1951 roku lokalne sowieckie władze poinformowały mieszkańców kilkudziesięciu miejscowości, że wkrótce zostaną przesiedleni na wschód Związku Radzieckiego. Dostali wytyczne, jak mają się przygotować do wyjazdu oraz polecenie, by w określonych dniach i godzinach stawiali się z siekierami i piłami w lesie.

Zanim wywieziono na rozległe niziny ZSRR wszystkich mieszkańców przeznaczonego do wymiany obszaru Bieszczadów – od Chmiela i Dwerniczka po Ustrzyki Dolne, Krościenko i Ustianową – zdążono odprawić trudną do zliczenia ilość wagonów i ciężarówek załadowanych drewnem. Polska komisja przesiedleńcza, która „odbierała” od sowietów rejon ustrzycki, nie śmiała nawet cicho zaprotestować przeciwko rabunkowym cięciom lasów, tak samo jak przeciwko równie bezmyślnej gospodarce łowieckiej.

Termin oficjalnego przekazania Polsce przez ZSRR fragmentu Bieszczadów przekładano trzykrotnie. Nie znając konkretnego powodu opóźnienia, świadkowie wydarzeń ukuli powiedzenie, że zwłoka wynika z tego, iż „ruscy” musieli najpierw wyłapać wszystkie zające, w których mięsie wyjątkowo gustowali.

Pierwszy transport przesiedleńców ze wschodu, z Bełza, Uhnowa i Krystynopola wjechał  na stację kolejową w Ustrzykach Dolnych 26 października 1951 roku Pewien kolejarz, przedwojenny mieszkaniec podustrzyckich Berehów Dolnych, opowiedział potem nastoletniemu synowi, że widok, jaki ukazał się jego oczom, najpierw wstrząsnął nim, przeraził go, by po chwili ogarnęła go wściekłość.

Wzgórza w położonych wzdłuż torów kolejowych wioskach były odarte z jeszcze niedawno rosnących tu lasów, a ziemia głęboko rozryta w czasie transportu drewna. Ale najsmutniejsze wrażenie robiły wysokie na metr kikuty pni. W pierwszej chwili można było odnieść wrażenie, że doszło tu do jakiegoś kataklizmu, przejścia niszczycielskiej wichury, tymczasem były to pozostałości po chaotycznych cięciach siekierami i piłami.

Powojenna korekta wschodnich granic kosztowała Polskę dziesiątki miliardów dolarów. Polska oddała bogate w węgiel „kolano Bugu”, w zamian otrzymała Bieszczady, a właściwie pustynię, którą pozostawił po sobie “sojusznik”.

Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.