Kalendarium historyczne – rocznica wydania przywileju czerwińskiego. Był to kolejny krok na drodze do budowy w Polsce ustroju demokracji szlacheckiej.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się okolicznościom towarzyszącym poszerzeniu praw dla szlachty w pierwszej połowie XV wieku. Jak się okazuje, przyczynkiem do rozszerzania przywilejów, były zasadniczo potrzeby wojenne.
Zwycięska wojna z Zakonem Krzyżackim z lat 1409-1411 nie oznaczała końca konfliktów z tym państwem. Na pograniczu cały czas wrzało, co prowadziło do większych starć zbrojnych. Nowy konflikt wybuchł już w 1414 rok u i wprawdzie nie doprowadził do rozstrzygnięcia, potwierdził natomiast przewagę militarną strony polskiej. Krzyżacy, obawiając się nowej klęski na miarę Grunwaldu czy Koronowa, zamykali się w zamkach i unikali starcia z wojskiem polskim w polu.
Polacy z kolei, nie byli chętni do prowadzenia długotrwałych oblężeń, dlatego ich nie podejmowali. Patowa sytuacja trwała aż do końca panowania Jagiełły.
Wobec powyższego, król Polski skupił się na pogłębieniu unii z Litwą. Jej zacieśnienie nastąpiło na mocy układu podpisanego w Horodle w 1413 roku. Obie strony zobowiązały się do wspólnego uzgadniania wyboru na wiecach króla polskiego oraz wielkiego księcia litewskiego. Wprawdzie zachowano odrębność państwową Litwy, lecz wprowadzono na niej znany z Polski podział terytorialny na województwa i kasztelanie.
Bojarzy litewscy uzyskali wiele nowych przywilejów, które zbliżały ich do szlachty polskiej. Symbolem nowych czasów było oficjalne przyjęcie przez 47 polskich rodzin szlacheckich, rodów bojarskich do swych herbów.
Dzięki zapewnieniu stałości politycznej na wschodzie, nastąpił gwałtowny rozwój handlu oraz kolonizacji ziem ruskich przez żywioł polski. Druga i trzecia dekada XV wieku były okresem przemian gospodarczych także w samej Polsce. Zaczęto eksportować do zachodniej Europy drewno, węgiel, smołę, futra, bydło rzeźne i inne towary. Ustawicznie wzrastał zwłaszcza eksport zboża. Powstawały coraz większe i bogatsze majątki ziemskie, które nastawiły się wyłącznie na dochodową produkcję rolną.
Wzrost zamożności właścicieli ziemskich prędko spowodował tendencje odśrodkowe, które zmierzały do dalszego podniesienia znaczenia stanu szlacheckiego.
W 1422 roku wybuchł nowy konflikt z Zakonem. Miejscem koncentracji oddziałów stał się Czerwińsk. Tam, zebrane na wyprawę przeciwko Krzyżakom rycerstwo zażądało kolejnych praw. Zastosowało szantaż i zagroziło władcy, że nie podejmie walki z wrogiem, jeśli nie uzyska nowych przywilejów.
Król nie miał wyjścia. Wydany 23 lipca tego roku tzw. przywilej czerwiński zagwarantował szlachcie nietykalność majątkową bez wyroku sądowego oraz sądzenie tylko na postawie praw spisanych. Dodatkowo ustalono zakaz sprawowania jednocześnie funkcji sędziego i kasztelana, czyli dokonano faktycznego podziału władzy na ustawodawczo-wykonawczą i sądowniczą. Na tym jednak nie koniec.
W 1423 roku w tzw. statucie warckim król ograniczył prawo wychodźstwa chłopów ze wsi oraz zagwarantował prawo usuwania przez szlachtę „krnąbrnych” sołtysów poprzez wykup sołectwa. Bardzo szkodliwym gospodarczo postanowieniem statutu było wprowadzenie tzw. taks wojewodzińskich, czyli prawa wojewodów do ustalania cen maksymalnych na pochodzące z miast produkty rzemieślnicze. Prawo to, istniejące aż do czasów rozbiorów, utrwalało dominację szlachty nad mieszczaństwem, a na dłuższą metę hamowało rozwój rzemieślnictwa i handlu.
Szlachta zyskała dużo, co tylko wzmocniło jej apetyt. Przywilej jedlneńsko-krakowski z lat 1430-1433 wprowadzał zasadę neminem captivabimus czyli nietykalność osobistą lepiej urodzonych. Od tej pory żaden szlachcic nie mógł trafić do więzienia bez wyroku sądowego.
Przywileje nadane za czasów Władysława Jagiełły stały się bazą na której ukształtował się w Polsce ustrój demokracji szlacheckiej. Odtąd władza w państwie skupiona była w rękach jednego ze stanów, który sukcesywnie powiększał swoją przewagę nad innymi.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
