Rocznica zamordowania Antoniego Żubryda i jego ciężarnej żony Janiny.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się życiu i działalności Antoniego Żubryda ps. “Zuch”.
Antoni Żubryd urodził się 4 września 1918 roku w Sanoku. W latach 1933–1936 uczył się w Szkole Podoficerskiej Piechoty dla Małoletnich w Śremie. Następnie służył jako podoficer zawodowy w 40. pp we Lwowie, szkoląc poborowych.
W wojnie obronnej 1939 roku walczył w obronie Warszawy. Za odwagę został odznaczony Krzyżem Walecznych i awansowany do stopnia sierżanta. Dostał się do niewoli niemieckiej, ale późną jesienią wrócił do Sanoka podzielonego linią demarkacyjną między Niemcami i Sowietami. Tam włączył się w tworzenie ogniw konspiracyjnych, ale już w styczniu 1940 roku został ujęty przez NKWD przy przekraczaniu granicy. Zmuszono go wówczas do współpracy z sowieckimi służbami specjalnymi.
Po zajęciu Sanoka przez Niemców i odkryciu tego faktu aresztowano członków jego rodziny, a 5 listopada 1941 roku także jego samego. Osadzono go więzieniu w Sanoku, później w Tarnowie i Krakowie. Pod koniec 1943 roku powrócił do Sanoka i zaczął się ukrywać.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej zgłosił się do tworzenia komunistycznego aparatu represji. We wrześniu 1944 roku podjął służbę w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Sanoku w charakterze oficera śledczego. Niejasna przeszłość okupacyjna skutkowała brakiem zaufania u przełożonych. Wobec aresztowanych rodzimych konspiratorów nie był gorliwym oficerem śledczym. Przekazywał rodzinom grypsy od aresztantów.
W pewnym momencie został poinformowany przez znajomego, że przełożeni wiedzą o jego powiadaniach konspiracyjnych i będą chcieli go aresztować. Wobec tego, 8 czerwca 1945 roku, zdezerterował ze służby w UB, uwolniwszy przy okazji dwóch aresztantów. Następnie nawiązał łączność z dowódcą lokalnego oddziału NOW–AK. W tydzień później wykonał wyrok podziemia na swoim niedawnym przełożonym, kierowniku PUBP w Sanoku.
Ubowcy w charakterze zakładników zatrzymali jego teściową i czteroletniego syna. Tymczasem Żubryd, dzięki osobistej caryzmie zgromadził spory oddział. Jesienią 1945 roku pod jego dowództwem była większość oddziałów leśnych działających w powiatach Brzozów, Krosno i Sanok.
Podporządkował się dowództwu NSZ, a oddział nosił nazwę Samodzielnego Batalionu Operacyjnego NSZ i operował na zasadzie zgrupowania, przy dużej samodzielności poszczególnych kompanii.
Żubrydowcy zwalczali funkcjonariuszy UB, ich agenturę, oddziały KBW i członków PPR. Chronili też miejscową ludność polską przed atakami UPA. W szczytowym okresie liczebność zgrupowania wynosiła około 150 partyzantów.
23 czerwca 1946 roku oddział poniósł duże straty. Decydujące dla jego losów było jednak wprowadzenie do otoczenia Żubryda konfidenta UB Jerzego Vaulina, który 24 października 1946 roku w Malinówce (pow. Brzozów) zastrzelił skrytobójczo zarówno „Zucha” aj i jego żonę Janinę, będącą w ósmym miesiącu ciąży. Miejsce pochówku małżeństwa do dziś pozostaje nieznane.
Sprawca zbrodni, Jerzy Vaulin był po wojnie reżyserem kina dokumentalnego. Zmarł w 2015 roku. Nigdy nie odpowiedział za swój czyn.
Jakby tego było mało, w czasach PRL powstał film “Ogniomistrz Kaleń”, w którym przedstawiono całkowicie zakłamany życiorys Antoniego Żubryda.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
