Kalendarium historyczne: 27 listopada 1815 – car nadaje Królestwu Polskiemu konstytucję

Kalendarium historyczne – rocznica nadania przez cara Aleksandra I, konstytucji tzw. oktrojowanej, powstałemu na gruzach Księstwa Warszawskiego, Królestwu Polskiemu.

Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się założeniom zależnego od Rosji, kadłubowego Królestwa Polskiego.

W latach 1813-1814 wojska rosyjskie wyparły Francuzów z terenów polskich. W 1815 roku polska reprezentacja z Adamem Czartoryskim na czele, napisała konstytucję dla nowo utworzonego Królestwa Polskiego. Była ona oparta na rozwiązaniach ustrojowych Sejmu Wielkiego oraz konstytucji Księstwa Warszawskiego. 27 listopada 1815 roku car Aleksander I podpisał ten akt, który stał się źródłem prawa nowego tworu państwowego aż do 1832 roku.

Z powodu bazowania na wcześniejszych rozwiązaniach oświeceniowych, konstytucja stała się najbardziej liberalną społecznie ustawą zasadniczą w Europie. Car był podobno zdziwiony, że tak bardzo zależy Polakom na ślubach cywilnych i prawie do rozwodu. Konstytucja, choć wprowadzała wyraźne poluźnienie w sferach moralności i kultury, w kwestiach gospodarczych sankcjonowała skostniały system pańszczyźniany.

Gwarantowała uprzywilejowaną pozycję szlachty i mieszczaństwa, odmawiając chłopom praw wyborczych. Wprowadzała ochronę prawa do własności, wolności wyznania i druku. Ustawa zasadnicza nigdy nie została w całości zrealizowana. Część jej postanowień zawiesił sam car a inne nie weszły w życie lub nie były przestrzegane w życiu codziennym. Językiem urzędowym w państwie był polski a w kontaktach z carem posługiwano się językiem francuskim.

Królestwo Polskie nie było kontynuacją ani przedrozbiorowej Rzeczpospolitej, ani protektoratu napoleońskiego, lecz zupełnie nowym tworem prawnym. Wprowadzona unia personalna z Rosją nie była automatyczna – car nie zostawał polskim królem wraz z przyjęciem rosyjskiej korony cesarskiej. Musiał zostać odrębnie koronowany w Warszawie. Rząd, ministerstwa, wojsko i sądownictwo królestwa były obsadzone wyłącznie Polakami a warszawskie władze miały pełną swobodę kreowania polityki wewnętrznej oraz zawierania zagranicznych umów handlowych.

Car posiadał inicjatywę ustawodawczą oraz wyłączne prawo kreowania polityki zagranicznej; pozostawał też tytularnym naczelnym dowódcą polskiej armii. Władzę wykonawczą stanowili car, Rada Stanu oraz rząd zwany później Radą Administracyjną. Istniał też urząd namiestnika, sprawującego władzę w imieniu cara w razie jego nieobecności. Namiestnikiem był Polak, Józef Zajączek. Urząd ten został zlikwidowany w 1826 roku a jego kompetencje w całości przejęła Rada Administracyjna.

Władzą ustawodawczą sprawował sejm, który zbierał się ustawowo raz na dwa lata na 30-dniowe posiedzenia. Uchwalał on ustawy, zatwierdzał budżet i jego wykonanie, a także kontrolował działanie Rady Administracyjnej. Ogromne znaczenie w państwie posiadał brat cara Aleksandra I, Konstanty Pawłowicz, który zasiadając na stanowisku gubernatora wojskowego Królestwa, pełnił de facto rolę naczelnego dowódcy wojska polskiego.

Wojsko Królestwa liczyło 30 tysięcy żołnierzy i zostało zorganizowane częściowo według zasad napoleońskich a częściowo rosyjskich. Panowała w nim bardzo surowa, być może nawet cięższa od pruskiej dyscyplina a przestrzeganie regulaminu brutalnie egzekwowano. W konsekwencji często oskarżano księcia Konstantego o skłonności sadystyczne co nie do końca było zgodne z prawdą.

Wojsko to odznaczało się doskonałym wyszkoleniem i wyposażeniem. Korzystało z nowoczesnej techniki np. utworzono kilka jednostek tzw. rakietników, którzy używali płoszących kawalerię rac kongrewskich. Oddziałów takich nie posiadała nawet armia rosyjska.

Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.