Jeszcze jako uczeń wileńskiego gimnazjum Józef Mackiewicz wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Następnie studiował nauki przyrodnicze na Uniwersytecie Wileńskim, zajmował się m.in. ornitologią. W pamięci znajomych zapisał się jako miłośnik, znawca i hodowca ptaków. Pisywał reportaże ze swoich wędrówek po Kresach, które publikował w wileńskim “Słowie”.

Podczas okupacji Wilna przez wojska niemieckie Mackiewicz w okresie od lipca do października 1941 roku publikował w wileńskim “Gońcu Codziennym”, gazecie wydawanej po polsku przez Niemców. W sumie opublikował tam cztery artykuły o sowieckiej okupacji Litwy, ale sam fakt pisania do “gadzinówki” stał się podstawą późniejszych oskarżeń Mackiewicza o kolaborację z Niemcami. Wedle późniejszych interpretacji to właśnie stało się powodem wydania przez Wojskowy Sąd Specjalny Armii Krajowej wyroku śmierci na pisarza w 1943.

Wyrok na Mackiewczu miał wykonać inny pisarz – Sergiusz Piasecki. Jednak autor “Kochanka Wielkiej Niedźwiedzicy” po raz pierwszy i jedyny w historii swojej współpracy z AK odmówił wykonania wyroku, bo miał wątpliwości co do winy Mackiewicza. Później ppłk Aleksander Krzyżanowski, komendant Okręgu Wileńskiego AK, podjął decyzję o uniewinnieniu pisarza. Sprawa wydania tego wyroku przez AK jest do dziś dnia niejasna. Prof. Bolecki stawia tezę, że stała za tym agentura sowiecka w szeregach AK.

W maju 1943 po odkryciu w Katyniu grobów oficerów polskich zamordowanych przez Sowietów, na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych Mackiewicz udał się w towarzystwie kilku innych polskich pisarzy do Katynia jako obserwator ekshumacji zwłok. Po powrocie w “Gońcu Codziennym” ukazał się wywiad z Mackiewiczem pt. “Widziałem na własne oczy”. Potem napisał książkę pt. “Katyń: zbrodnia bez sądu i kary” – jedną z pierwszych prac, w której jako odpowiedzialnych za zbrodnię katyńską wskazuje się Sowietów.

W sumie Mackiewicz opublikował osiem powieści, tom nowel, trzy książki publicystyczne, kilka broszur i dwa tomy wspomnień.

W 1945 roku Mackiewicz wyemigrował z kraju, gdyż po książce o Katyniu  nie mógł czuć się bezpieczny ze strony komunistów. Po pobycie w Rzymie i Londynie ostatecznie osiadł w Monachium. Współpracował z “Kulturą” Jerzego Giedroycia oraz wieloma innymi pismami emigracyjnymi, także rosyjskimi, białoruskimi i ukraińskimi.

W pisarstwie Mackiewicz często ujmował się za tymi, którzy nie znajdowali innych orędowników – “Droga do nikąd” przedstawia dramat Polaków, którzy w 1939 roku znaleźli się pod sowiecką okupacją, “Kontra” – los Kozaków, antykomunistów, którzy stanęli po stronie Niemców, a po wojnie zostali przez aliantów wydani stronie sowieckiej.

Niestety, książki Mackiewicza, choć cechują się wysoką jakością pisarską i były najczęściej wydawanymi w podziemnych wydawnictwach doby PRL, nigdy nie weszły do kanonu lektur szkolnych.

Pisarz zmarł w Monachium 31 stycznia 1985 roku.

W ćwierć wieku po śmierci postać Mackiewicza nadal budzi emocje. Miał on zawsze bardzo wielu przeciwników. Tępili go w podobnym stopniu liberałowie co konserwatyści, narodowcy tak samo jak komuniści, władze kościelne i AK-owcy. To dlatego, że Mackiewicz obnażał nieprawdziwość powszechnie przyjętej wizji historii. Pokazywał całą jej złożoność, wielowątkowość, trudności w przyznaniu komuś racji. Nie mogło się to podobać wszystkim.

W swoich książkach stale kwestionował oficjalne autorytety. Jeszcze w wydanym przed wojną tomie reportaży pt. “Bunt rojstów” piętnował sanacyjną politykę zacierania w imię polskiej racji stanu językowego, religijnego i kulturowego zróżnicowania kresów wschodnich. W czasie wojny w konspiracyjnych broszurach, a po wojnie w powieści “Nie trzeba głośno mówić” zarzucał władzom podziemnym, że przez wymianę informacji de facto współpracowały z Armią Czerwoną. W latach 60. i 70. atakował Watykan i Kościół katolicki w Polsce za ugodową – jego zdaniem – politykę wobec komunistów.

Żydokomunista Adam Michnik określił postawę Mackiewicza jak “zoologiczny antykomunizm”.

Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.