Kalendarium historyczne: 4 grudnia 1520 – szlachta wprowadza pańszczyznę

Kalendarium historyczne – rocznica wprowadzenia na sejmie w Bydgoszczy pańszczyzny w wymiarze jednego dnia pracy w tygodniu. Wcześniej było to 2-4 dni w roku.

Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się okolicznościom towarzyszącym wprowadzeniu w Polsce renty odrobkowej, zwanej też pańszczyzną.

Gospodarka Polski drugiej połowy XV wieku w coraz większym stopniu opierała się na rolnictwie oraz eksporcie płodów rolnych. Szlachta, która zdominowała sferę polityczną państwa dzięki dyzmokratycznym prawom wyborczym, stała się główną siłą ekonomiczną oraz wytwórczą kraju. Rękodzieło, którym zajmowało się mieszczaństwo podupadło i zasadniczo kręciło się wokół wytwórstwa narzędzi niezbędnych w rolnictwie.

Jednocześnie rosnący popyt na zboża w Europie Zachodniej powodował stale rosnącą ich produkcję na ziemiach polskich. Odzyskanie dostępu do morza ułatwiło handel płodami rolnymi, tudzież drzewem i smołą które spławiano do Gdańska Wisłą. Rosły majątki szlachty i magnatów, za które budowano wspaniałe pałace, zamki i dworki. Generalną zasadą polskiej gospodarki stał się eksport płodów rolnych i import towarów luksusowych. Uwsteczniało to kraj, który z głównego siewcy cywilizacyjnego, stawał się powoli biernym powielaczem nowinek technicznych, trendów w sztuce i budownictwie. Taka była cena dyzmokracji szlacheckiej.

Rosnąca pozycja polityczna szlachty, ograniczała nie tylko prerogatywy króla czy inicjatywę mieszczaństwa. Coraz gorzej wyglądała przede wszystkim sytuacja chłopów. Podczas gdy w Zachodniej Europie wprowadzano rentę gruntową w formie pieniężnej, a dzierżawcy mieli szeroką wolność osobistą, w Polsce następowało przywiązywanie chłopa do ziemi, a czynsz za użytkowanie był płatny w formie pańszczyzny, czyli renty odrobkowej. 4 grudnia 1520 roku, podczas sejmu w Bydgoszczy przegłosowano dyzmokratycznie narzucenie chłopom pańszczyzny w wymiarze jednego dnia w tygodniu.

Wprawdzie tego typu pańszczyzna nie była jeszcze wysoka, to już wkrótce jej wymiar dowolnie zwiększała sobie szlachta decyzjami sejmowymi i sejmikowymi. Pamiętać jednak należy, że nawet w XVIII wieku, gdy wysokość pańszczyzny wynosiła nawet 6 dni w tygodniu – była ona liczona od konkretnego dymu czyli domu/rodziny. W ten sposób chłop posiadający żonę i czterech synów mógł taką rentę odrobić w ciągu jednego dnia.

Pańszczyzna dzieliła się też na zwykłą i sprzężajną. Jeśli chłop pracował na polu pana swoim sprzętem i zwierzętami to jej wymiar był inaczej (łagodniej) liczony. W praktyce największą uciążliwością było ograniczenie wolności osobistej chłopa, przypisanie go do ziemi i ograniczenie wychodźstwa ze wsi. W połączeniu z utrudnieniem edukacji dzieci chłopskich i zamykaniem możliwości nobilitacji, powodowało to zamknięcie się stanu chłopskiego na sprawy państwowe oraz ich alienację z Narodu Polskiego.

Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.