Kalendarium historyczne: rocznica zwycięstwa sił polskich w potyczce z Rosjanami pod Racławicami. Starcie pozwoliło insurekcji rozlać się na cały kraj.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się dziejom tzw. Insurekcji Kościuszkowskiej.
Powstanie rozpoczęło się w chwili, gdy dowódca Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej Antoni Madaliński, nie podporządkował się rozkazowi rozwiązania oddziału i rozpoczął 12 lub 13 marca 1794 roku, słynny marsz na południe, w kierunku Krakowa.
W związku z marszem Madalińskiego, oddziały rosyjskie wyszły z Krakowa. Kościuszko pospiesznie przybył do wolnego od wroga miasta, gdzie 24 marca, po mszy świętej, złożył uroczyste ślubowanie a następnie objął naczelne dowództwo sił powstańczych. Zarządzono koncentrację okolicznych oddziałów polskich a z powodu posiadania zbyt małej ilości broni palnej, przeprowadzono w okolicznych wioskach pobór chłopów uzbrojonych w piki i kosy tzw. kosynierów.
Na czele około 6 000 żołnierzy, ruszył Kościuszko w kierunku Warszawy. Drogę zagrodził mu dwukrotnie słabszy liczebnie generał carski Aleksander Tormasow, który żądny sławy pogromcy powstania, zaatakował silniejszego przeciwnika. Losy bitwy ważyły się przez kilka godzin aż wreszcie o jej wyniku zadecydował atak kosynierów, którzy zajęli rosyjskie armaty i wycięli w pień kontratakujący oddział piechoty. Przed zupełną katastrofą uratowało Rosjan przybycie odsieczy w postaci oddziału Fiodora Denisowa, którego zbliżanie się zadecydowało o wycofaniu Kościuszki.
Zwycięstwo pod Racławicami miało duży wpływ na morale wojska, nie miało jednak żadnego znaczenia strategicznego, gdyż nie otworzyło powstańcom drogi do stolicy. 7 maja dyktator powstania wydał w obozie pod Połańcem uniwersał, w którym obiecywał zniesienie pańszczyzny każdemu chłopu, który przystąpi do walki. Tymczasem do wojny jawnie przyłączyli się Prusacy, którzy połączywszy siły z Denisowem, zaatakowali i pokonali Kościuszkę w bitwie pod Szczekocinami.
W trakcie bitwy zginął bohater spod Racławic, Wojciech Bartosz Głowacki. Pomimo znacznych strat, Polakom udało się wycofać, a następnie połączyć siły z insurekcją warszawską.
Tymczasem król Stanisław, specjalnym uniwersałem potępił powstanie, a Kościuszkę uznał za groźnego prowokatora i rebelianta. W Warszawie rozlokowano elitarny pułk ułanów, który miał chronić króla przed spodziewanym powstaniem. Decyzję o wybuchu walk podjęli spiskowcy 13 kwietnia na zebraniu w domu szewca Jana Kilińskiego. Wkrótce potem, pojawiły się na mieście plotki o spodziewanej na 19 kwietnia pacyfikacji stolicy przez wojsko rosyjskie, które rozpuścił Kiliński, prawdopodobnie dowiadując się o tym od jakiegoś rosyjskiego oficera.
Walki wybuchły rankiem 17 kwietnia i prędko doprowadziły do wyzwolenia Warszawy z rąk nielicznych oddziałów carskich. W zdobytym pałacu Załuskich, dostało się w polskie ręce archiwum rosyjskiej ambasady, w którym znaleziono informacje o pobieranych przez polską elitę kwotach pieniężnych. Otworzono także zamknięty bank Teppera, gdzie przejęto pozostałe kwity na zdrajców. Królowi groziła śmierć z rąk tłumu, a ocalił życie jedynie dzięki łasce okazanej przez Kościuszkę, który go internował i przydzielił osobistą ochronę.
Władzę w mieście przejęła Rada Zastępcza Tymczasowa, która poddała się zwierzchnictwu otworzonej jeszcze pod Połańcem Rady Najwyższej Narodowej, czyli tymczasowego rządu powstańczego. Do tego ostatniego organu weszli po powrocie do Polski Hugo Kołłątaj i Ignacy Potocki. Wkrótce po ustabilizowaniu sytuacji, rozpoczęło się rozliczanie winnych kryzysu państwa. Na podstawie odnalezionych dokumentów, wydawano wyroki śmierci i wieszano zdrajców.
Uśmiercono między innymi hetmana wielkiego Piotra Ożarowskiego, hetmana polnego Józefa Zabiełło, biskupa Józefa Kossakowskiego, biskupa Ignacego Massalskiego i marszałka Rady Nieustającej Józefa Ankwicza a z mniej ważnych postaci szpiega rosyjskiego Marcelego Piętkę. 23 kwietnia wybuchło powstanie w Wilnie, kierowane przez Jakuba Jasińskiego, po którym również powieszono niektórych zdrajców.
Już 15 czerwca Prusacy, dzięki zdradzie Ignacego Wieniawskiego, zajęli bez walki Kraków. Następnie zrabowali miasto i wywieźli do Niemiec polskie insygnia koronacyjne. 27 czerwca zapadła decyzja o wkroczeniu wojsk austriackich do Polski, co też nastąpiło dwa dni później. Austriacy obsadzili ziemię krakowską i Lubelszczyznę, ograniczając zasięg powstania kordonem zbrojnym. W lipcu połączone siły rosyjsko-pruskie obległy Warszawę, a powstańcy litewscy i kurlandzcy zostali zmuszeni do odwrotu w kierunku południowo-zachodnim.
6 września koalicjanci odstąpili od oblężenia stolicy, a Prusacy udali się do Wielkopolski, gdzie wywołano powstanie, wkrótce wsparte przez korpus Jana Henryka Dąbrowskiego. 1 sierpnia Karol Sierakowski pokonał Rosjan w bitwie pod Słonimem, jednak nie uratowało to Wilna, które padło 12 sierpnia. We wrześniu miały miejsce klęski powstańców pod Krupczycami i Terespolem; ta ostatnia spowodowana była przez wskazanie moskalom brodów na Bugu przez Żyda z miejscowego kahału.
2 października Jan Henryk Dąbrowski zdobył Bydgoszcz, co było ostatnim wielkim sukcesem powstańczym.
10 października, w ramach próby zablokowania połączenia się sił carskich, Kościuszko stoczył bitwę pod Maciejowicami. Oparta o wzgórze i zamek pozycja polska była bardzo dogodna do obrony, jednak dowodzący wojskami rosyjskimi Iwan Fersen i Fiodor Denisow, którzy mieli do dyspozycji 12 000 żołnierzy, nie zrezygnowali lecz przystąpili do ataku na dwukrotnie słabszych Polaków. Plan bitwy strony polskiej polegał na przyjęciu uderzenia wroga oraz obronie aż do przybycia posiłkowego korpusu generała Adama Ponińskiego, który uderzyłby w rosyjskie skrzydło.
Generał Poniński był synem zdradzieckiego marszałka sejmu rozbiorowego z 1773 roku o tym samym imieniu i nazwisku. Wysłany przez Kościuszkę goniec dostał się do rosyjskiej niewoli, a powtórnie przekazany rozkaz koncentracji sił spowodował, że 4 000 żołnierzy Ponińskiego przybyło na pole bitwy o kilka godzin za późno. Twarda polska obrona załamała się wobec przewagi liczebnej przeciwnika, a Kościuszko dostał się do niewoli.
Po bitwie oskarżano Ponińskiego o zdradę, choć późniejsze relacje szły w kierunku zrehabilitowania go. Ciekawym argumentem w dyskusji na ten temat jest informacja, że nazajutrz po powstaniu, Poniński udał się do Tulczyna, gdzie został z otwartymi rękami przyjęty przez Stanisława Szczęsnego Potockiego.
Po utracie Kościuszki, władze powstańcze doznały szoku. Stanowisko dyktatora przejął Tomasz Wawrzecki, który jednak nie zdobył takiego poparcia i szacunku jak poprzednik. Rosyjski szturm na Warszawę skończył się straszliwą rzezią Pragi 4 listopada, podczas której zamordowano około 20 000 mieszkańców. Następnego dnia stolica skapitulowała, natomiast 16 listopada poddał się pod Radoszycami naczelnik Wawrzecki wraz z resztkami wojsk powstańczych.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
