Rocznica zawarcia przez Prusy, Austrię i Rosję porozumienia rozbiorowego.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się wydarzeniom, które towarzyszyły pierwszemu rozbiorowi Polski.
Przeciągające się walki z Konfederacją Barską uświadomiły carycy Katarzynie, że nie jest w stanie samodzielnie spacyfikować i utrzymać pod kontrolą całości Rzeczpospolitej. Król pruski Fryderyk II nalegał na rozbiór kraju, gdyż było to podstawowym celem jego polityki już od dawna. Austriacy z kolei, wprawdzie nie kwapili się do rozbierania Polski, ale dali do tego kolejny pretekst, gdyż już w latach 1769-1770, zajęli 4 pograniczne starostwa – spiskie, czorsztyńskie, nowotarskie i sądeckie. Zgodzili się na zajęcie większych terenów, jedynie w ramach utrzymywania balansu sił między pozostałymi zaborcami.
Decyzja o rozbiorze zapadła ostatecznie w połowie 1771 roku, po wcześniejszych konsultacjach w tajnych gabinetach. W celu uwiarygodnienia aktu rozbiorowego, mocarstwa przeprowadziły zakrojone na szeroką skalę akcje propagandowe. Miały one na celu wytłumaczyć ich działania oświeconej, europejskiej opinii publicznej. Przede wszystkim podnoszono historyczne pretensje do zagarniętych ziem. Pruski minister Ewald Friedrich von Hertzberg w swoim dziele pt. „Wykład Praw” przekonywał, że prawo do Wielkopolski, Marchia Brandenburska nabyła jeszcze w czasach średniowiecza.
Jego wywody trafiły do pierwszej w świecie encyklopedii wiedzy ogólnej o tytule Encyclopédie, którą tworzył Denis Diderot i Jean di’Alembert. W wielu krążących wówczas po Europie drukach, obwiniano za rozbiór samych Polaków, którzy najpierw doprowadzili swój kraj do ruiny, a na koniec wystąpili jeszcze zbrojnie przeciwko własnemu, prawowitemu królowi. Akcję tę wspierały oświecone środowiska francuskie, angielskie i niemieckie, które w ramach ówcześnie dominującej mądrości etapu, zafascynowane były absolutyzmem.
Szczególnie gorliwy w atakowaniu Polski był czołowy myśliciel epoki, mason François-Marie Arouet, działający pod pseudonimem Wolter. Tak pisał on o wprowadzeniu wojsk rosyjskich do Polski w dobie Sejmu Repninowskiego i konfederacji barskiej:
„Armia ta zjawiła się jedynie w celu opieki nad dysydentami w razie, gdyby ich chciano gwałtem zniszczyć. (…) Miast pustoszyć wzbogacała kraj, będąc tam dla opiekowania się tolerancją”.
Wolter komplementował też działania carycy Katarzyny i króla Prus Fryderyka, któremu napisał w liście następujące słowa:
„Mówią, Sire, że to Pan poddał pomysł rozbioru Polski – i ja tak sądzę, ponieważ znać w tym geniusz”.
W opinii Woltera i innych ówczesnych propagatorów tzw. oświecenia, Polska była krajem zacofanym gospodarczo i społecznie, w którym rządzą wyzyskujący chłopów, nietolerancyjni, katoliccy fanatycy religijni.
18 września 1772 roku, trzy mocarstwa rozbiorowe oficjalnie ogłosiły fakt rozbioru, po czym zażądały zwołania polskiego sejmu i zatwierdzenia przez niego cesji ziem. Szczątkowy opór przeciwko rozbiorowi złamały wkraczające do kraju wrogie armie, zresztą nie miał go już i tak kto bronić, gdyż najbardziej patriotyczna część szlachty wyginęła w toku konfederacji lub udała się, wzorem Kazimierza Pułaskiego, na emigrację.
W 1773 roku zawiązano sejm skonfederowany pod przewodem płatnego rosyjskiego agenta i złodzieja majątku publicznego, Adama Ponińskiego. Sejm ten, przy asyście wrogich wojsk, zatwierdził oddanie ziem Rosji, Prus i Austrii. Czysto desperacki protest posła Tadeusza Reytana, który zasłonił swoim ciałem wejście na salę obrad, stanowił jedynie niewiele znaczącą, teatralną wręcz w wymowie, próbę zawrócenia rzeki kijem. Protesty ze strony króla były równie niepoważne i skierowane wyłącznie pod publikę, gdyż w wyniku zatwierdzenia rozbioru, uzyskał on spłatę swoich długów, zaciągniętych pod zabrane rozbiorem królewszczyzny.
Co ciekawe, Poniatowski zawyżył wysokość swoich należności. Wykiwani przez niego zaborcy, wpłacili żądane kwoty podstawionym, fikcyjnym wierzycielom, będącym przeważnie królewskimi agentami. Ostatecznie, o jego postawie w czasie sejmu rozbiorowego najlepiej świadczy fakt, iż przyjął ze specjalnie utworzonej przez Rosję Prusy i Austrię kasy, sumę 6 000 dukatów. Kwota miała zostać przeznaczona na poczet łapówek dla posłów, by nie protestowali przeciwko niszczeniu ojczyzny zbyt głośno.
W wyniku I rozbioru, Austria przejęła Galicję, Prusy – Warmię i Pomorze (bez Gdańska i Torunia), a Rosja – Inflanty Polskie i wschodnią część Białorusi. Rzeczpospolita straciły 211 000 km² z 4 500 000 ludności.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
