Kalendarium historyczne: 6 lipca 1934 – uruchomienie obozu w Berezie Kartuskiej

Kalendarium historyczne: 6 lipca 1934 roku – utworzenie przez sanatorów obozu koncentracyjnego w Berezie Kartuskiej. Ideę obozu zatwierdził sam Józef Piłsudski.

Dziś w naszym Kalendarium przyjrzymy się sprawie utworzenia obozu koncentracyjnego dla wrogów politycznych Sanacji.

Trudna sytuacja wewnętrzna, wynikająca z błędnych rozwiązań gospodarczo- społecznych oraz skutków zewnętrznego kryzysu z 1929 roku sprawiła, że wśród Polaków narastało coraz większe niezadowolenie z rządzącego obozu sanacyjnego. Bezrobocie i bieda powodowały strajki robotnicze i chłopskie, które często zaogniane były przez komunistów. Z kolei fatalna polityka narodowościowa prowadziła do napięć także na tym polu.

Do administracji, sądownictwa, szkolnictwa i wyższych stopni oficerskich, dopuszczano zasadniczo jedynie zdeklarowanych Polaków. Postępowała radykalizacja polskich nacjonalistów, którzy za złą sytuację obwiniali mniejszości etniczne i religijne.

Z kolei mniejszości te również zaczęły podnosić głowy i zwalać winę za swoje kiepskie położenie materialne, na rząd. Fiskalizm i niszczenie własności prywatnej w połączeniu z nieudolną polityką polonizacji Białorusinów i Ukraińców dały odwrotne skutki. Mniejszości nie asymilowały się, a wręcz coraz bardziej nienawidziły II RP, licząc na wyzwolenie spod jej opresyjnych rządów, choćby z ręki ZSRS.

W 1934 roku, ukraińscy radykałowie przeprowadzili udany zamach na ugodowego ministra spraw wewnętrznych II RP, Bronisława Pierackiego. Stało się to przyczyną utworzenia jeszcze w tym samym roku, obozu koncentracyjnego w Berezie Kartuskiej.

Za decyzją, którą oficjalnie podjął Ignacy Mościcki, stał bezpośrednio Józef Piłsudski, któremu spodobał się pomysł ówczesnego premiera, Leona Kozłowskiego. Tenże osobiście wizytował hitlerowski obóz w Dachau i bardzo spodobała mu się nazistowska koncepcja zwalczania wrogów politycznych. W jego oczach obóz miał być oczywiście miejscem izolacji przeciwników sanacyjnego rządu.

Projekt, po akceptacji Piłsudskiego, przeszedł w fazę realizacji już w 1934 roku. Bereza miała funkcjonować tylko rok, ale w praktyce działała aż do wybuchu II wojny światowej. Trafiali do niej (zwykle bez wyroku sądowego) przeciwnicy władz od narodowców po komunistów z KPP i ukraińskich szowinistów z OUN. W obozie panowały nieludzkie warunki sanitarne. Ponadto nad osadzonymi znęcano się psychicznie i fizycznie. Wiele osób straciło tam zdrowie, a nawet życie.

Bereza, będąca najczarniejszą kartą sanacji, służyła nie tylko jako miejsce izolacji dla ukraińskich szowinistów. Osadzano w niej oraz torturowano także komunistów, niemieckich dywersantów, recydywistów, spekulantów gospodarczych oraz narodowców, przy czym nie potrzebny był do tego wyrok sądowy, ale prosta decyzja administracyjna.

Przy wszystkich negatywach warto pamiętać, że w Berezie nigdy nie zamykano za przynależność etniczną czy religijną, lecz za wywrotowe wobec władzy czyny. Oznacza to, że nie była ona typowym obozem koncentracyjnym, jakie istniały w tym czasie w Niemczech i Związku Sowieckim.

Obóz został oficjalnie utworzony 12 lipca 1934 na mocy rozporządzenia prezydenta Ignacego Mościckiego, jednak zaczął funkcjonować wcześniej, od 6 lipca, gdy przywieziono doń dwóch pierwszych więźniów.

Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.