Mustis było obszernym ośrodkiem miejskim o powierzchni 34 ha. Znajdowało się tam mnóstwo budowli użyteczności publicznej, po których do naszych czasów pozostały malownicze ruiny. Są wśród świątynie poświęcone Plutonowi, Apollinowi czy Ceres, łuki tryumfalne, termy i domy rzymskie, jak również średniowieczne budowle – bazylika chrześcijańska. Pod koniec września na terenie tego miasta odbyły się polsko-tunezyjskie badania archeologiczne.

Mustis 2019, badania stratygraficzne w pobliżu bramy miejskiej. Fot. T. Waliszewski

“Zespół naszych epigrafików zinwentaryzował już ponad 130 inskrypcji łacińskich z czasów rzymskich, a jest ich znacznie więcej” – poinformował szef badań prof. Tomasz Waliszewski z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW.

Inskrypcje dotyczą różnych aspektów życia codziennego mieszkańców miasta. Odnoszą się do fundowania świątyń przez najbogatsze rodziny czy inne budynki publiczne. Są też fragmenty inskrybowanych nagrobków ludzi różnych stanów społecznych.

„Bogactwo tych inskrypcji widać także w liczbach – oceniamy, że na terenie samego Mustis i w pobliżu mamy do czynienia z ponad 500 inskrypcjami łacińskimi – to naprawdę dużo, nawet jak na Afrykę Prokonsularną” – zaznacza naukowiec w rozmowie z PAP. Afryka Prokonsularna była jedną z prowincji imperium rzymskiego. Zajmowała obszar współczesnej Tunezji i części wybrzeża Libii.

Badania prowadzone są we współpracy z Instytutem Archeologii UW i z Institut National du Patrimoine w Tunisie.

W tym roku archeolodzy, dzięki przeprowadzonym wykopaliskom, uzyskali też więcej informacji na temat dziejów miasta, które Rzymianie założyli w II w. n.e. Okazało się, że pod jego zgliszczami znajdują się pozostałości zabudowy lokalnej, libijsko-numidyjskiej ludności, której osada znajdowała się tam od połowy I tysiąclecia p.n.e. Ich owalne domostwa były wykonane z materiałów organicznych i cegieł suszonych (w przeciwieństwie do kamiennych budowli wykonywanych przez rzymskich osadników). Wśród nich archeolodzy odkryli bardzo licznie występujące, ręcznie wykonane naczynia ceramiczne.

Według badaczy odkrycie to każe w nowy sposób spojrzeć na proces powstawania miast zakładanych w Afryce przez osadników przybywających z Italii, którzy osiedlali się w istniejących już aglomeracjach zamieszkałych przez ludność autochtoniczną.

Badania geomagnetyczne w pobliżu łuku Gordiana III w Mustis. Fot. M. Mackiewicz

Prof. Waliszewski mówi, że wcześniej naukowcy lekceważyli ślady wcześniejszych aglomeracji i nie zadawali pytań dotyczących tego, co było przed Rzymianami.

„Pozostałości rzymskie były po prostu zbyt spektakularne w porównaniu z lichymi domostwami Numidyjczyków. Być może zresztą i my się mylimy i nowe badania pokażą, że kultura numidyjska Afryki przedrzymskiej była znacznie bogatsza, czerpiąca pełnymi garściami z otaczającego ją już świata punickiego i greckiego” – zastanawia się prof. Waliszewski.

Tegoroczne wykopaliska potwierdziły również, że upadek miasta nastąpił już w średniowieczu, w XII w.

Archeolog dodaje, że bardzo obiecujące pod względem badawczym jest zaplecze Mustis – w terenie widoczne są ruiny gospodarstw. Inskrypcje pokazują granice posiadłości ziemskich, w tym cesarskich. „Tu po prostu tkwi wielki potencjał badawczy” – zaznacza prof. Waliszewski. Analizy skupią się m.in. na ewolucji krajobrazu miejskiego i wiejskiego.

„Czuliśmy się nieco, jak pionierzy archeologii bliskowschodniej konfrontowani z pozostałościami tzw. umarłych miast w Syrii Północnej w początkach XX-go wieku” – mówi badacz.

Mustis 2019, eksploracja pozostałości zabudowy wczesnorzymskiej, II-I w.p.n.e. Fot. T. Waliszewski

Polscy archeolodzy byli nieobecni w Tunezji od końca lat 70. XX w. Wspomniany projekt naukowy jest na razie jedynym, realizowanym przez badaczy najstarszej przeszłości w tym afrykańskim kraju. W najbliższych latach badacze chcą kompleksowo poznać przeszłość miasta oraz jego wiejskiego zaplecza.

Odsłanianie poziomu późnoantycznego przy św. Apollina. Fot. T. Waliszewski

Rzymska kolonia w Mustis powstała najprawdopodobniej pod koniec II wieku p.n.e. Została założona i zasiedlona przypuszczalnie przez weteranów armii rzymskiej wywodzących się z oddziałów dowodzonych przez słynnego generała Mariusza. Podobnie jak w innych miastach z tego okresu w Afryce Prokonsularnej, jego kryzys i upadek związany jest z najazdami i następnie obecnością Wandalów (V–VI wiek).

PAP – Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski