Gdy słyszymy słowo Turcja, od razu przychodzi nam na myśl kraj leżący na południe od Morza Czarnego. Ktoś dopowie, że także Azerbejdżan oraz kraje Azji Środkowej, takie jak Turkmenistan, Uzbekistan, Kirgistan i Kazachstan zamieszkują narody tureckie. Jednak wszędzie tam Turcy zjawili się stosunkowo późno. Do Anatolii przybyli dopiero w drugiej połowie XI wieku, a Konstantynopol, czyli dzisiejszy Stambuł, zdobyli dopiero w 1453 roku. Skąd się więc wzięli?
W starożytnych źródłach chińskich odnajdujemy lud Dili (狄历) lub Dingling (丁零), który to możemy identyfikować z Prototurkami, podobnie jak i lud Xiongnu (匈奴), od którego to mieli pochodzić Hunowie. Jednak to Dinglingowie, a także Kök Türcy (Tūjué / 突厥), o których będzie mowa w kolejnych artykułach, byli tymi, od których wywodzi się większość współczesnych narodów tureckich.
Lud Dingling początkowo miał zamieszkiwać region na zachód od Jeziora Bajkał, a w szczególności okolice górnego biegu Leny, skąd następnie rozwinął ekspansję w kierunku południowym, do północnej Mongolii. W dziele Klasyka Gór i Mórz (Shan Hai Jing / 山海經), którego pierwotny tekst napisany został prawdopodobnie w IV wieku p.n.e., wspomniano, że w pobliżu Morza Północnego (Jezioro Bajkał) jest kraj Dingling, którego mieszkańcy posiadają owłosione poniżej kolan łydki i kopyta końskie i dobrze biegają.
Informacja ta odbiła się echem w sporo późniejszym, a zachowanym we fragmentach tekście Weilüe (魏略), napisanym przez Yu Huana (魚豢) w latach 239-265 n.e. Czytamy tam, że „na północ od Dingling jest królestwo Majing (馬脛). Ci ludzie wydają dźwięki jak przestraszone dzikie gęsi, mają ciało i ręce mężczyzny, ale poniżej kolan rosną im włosy, mają końskie nogi i kopyta. Nie jeżdżą konno, ponieważ mogą biegać szybciej niż konie. Są odważnymi i silnymi wojownikami”.
Lud Dingling pod koniec III wieku p.n.e. podbity został przez Xiongnu. Màodùn Chanyu (冒顿单于), twórca potęgi Xiongnu, po pokonaniu w 208 roku p.n.e. Dong Hu (东胡), których resztki podzieliły się na plemiona Xianbei (鮮卑) i Wuhuan (烏桓), zależne od Xiongnu, podbił Dinglingów i inne ludy na północy. Później skierował się on w swych podbojach na południe i na zachód. Dla nas jednak najistotniejsze jest, że odtąd lud Dingling przez niemal trzysta lat, aczkolwiek z przerwami, podlegał władzy Xiongnu.
W tym miejscu warto słów kilka poświęcić ludowi Xiongnu, który przez długi czas zajmował dominującą pozycję na mongolskich stepach. Otóż pierwsze wzmianki w źródłach chińskich na temat Xiongnu odnoszą się do wydarzeń z 318 roku p.n.e., kiedy to wzięli oni udział w ataku na państwo Qin, o którym to państwie więcej za chwilę. Z Zapisków historycznych (Shǐji / 史记) dowiadujemy się, że Xiongnu „przemieszczają się wraz z żywym inwentarzem”, a ich zwierzęta gospodarskie to głównie konie, bydło i owce, a rzadziej wielbłądy i osły. Xiongnu używali odzieży ze skóry zwierzęcej i futer, bardzo wcześnie robili spodnie, buty, szaty, szpiczaste kapelusze czy kaptury, które pod względem wagi i ciepła były bardzo odpowiednie dla życia w tamtym klimacie. Mieszkali w jurtach (qiónglú / 穹廬), czyli namiotach wykonanych z filcu, z drewnianymi listwami jako filarami i belkami. Używali różnego rodzaju ceramiki i wyrobów metalowych. W diecie przeważało mięso i produkty mleczne, czasami spożywano ryby.
W IV i III w. p.n.e. Xiongnu zajmowali stepowy region północnej części Ordosu, w wielkim zakolu Huang He (Żółtej Rzeki). A czy w skład konfederacji Xiongnu wchodziły już wówczas także plemiona żyjące nieco dalej na północ, w tym z terenu dzisiejszej Mongolii? Trudno to jednoznacznie stwierdzić.
Xiongnu sąsiadowali z chińskimi królestwami, których liczba systematycznie malała w wyniku podporządkowywania sobie mniejszych z nich przez większe. Pośród nich na plan pierwszy poczęło się w tym okresie wybijać państwo rządzone przez dynastię Qin (秦朝), które z czasem miało dokonać zjednoczenia Chin. Z początkiem IV w. p.n.e. państwo Qin podbiło państwo Shǔ (蜀), zyskując silną bazę agrarną w dzisiejszym Syczuanie, m.in. dzięki budowie systemów irygacyjnych. W 256 roku p.n.e. zajęło ono domenę dynastii Zhōu (周), a w roku 234 p.n.e. król Qin, Zheng (政), rozpoczął serię podbojów, podporządkowując sobie centralne, niewielkie państwa – Hán (韓), Wèi (魏) i Zhào (趙), a przejściowo także Chǔ (楚), które to jednak w roku 221 p.n.e. zdołało na krótko odzyskać niepodległość i przez kilka lat opierało się wojskom Qin. W 221 roku p.n.e. Zheng podbił państwo Qi (齊) i ogłosił się Pierwszym Cesarzem zjednoczonych Chin.
Zanim jednak Xiongnu starli się ze zjednoczonymi Chinami, o czym za chwilę, stoczyli oni w latach sześćdziesiątych III wieku p.n.e. wojnę z państwem rządzonym przez króla Huìwén Wánga z dynastii Zhōu (趙惠文王). Dowodzący wojskami chińskimi generał Lǐ Mù (李牧) przyjął taktykę defensywną, ograniczając się do obrony wznoszonych dużym wysiłkiem fortyfikacji. Nie zadowolony z jego postawy król odwołał go ze stanowiska i nakazał podjęcie aktywnych działań bojowych, co doprowadziło do szeregu spektakularnych porażek w starciu z koczownikami. W rezultacie mieszkańcy pogranicza nie był w stanie ani uprawiać ziemi, ani hodować zwierząt. Generał Lǐ Mù został decyzją króla przywrócony, po czym powrócił on do sprawdzonej taktyki. Xiongnu nie byli w stanie sforsować fortyfikacji i w rezultacie zmuszeni byli poniechać łupieżczych najazdów.
W 265 roku p.n.e. Lǐ Mù przygotował wielką armię składającą się z 1300 rydwanów bojowych, 13.000 jeźdźców, 50.000 żołnierzy piechoty i 100.000 łuczników. Początkowo wysłał przeciw Xiongnu niewielki kontyngent, który wycofał się, pozorując klęskę. Zachęceni Xiongnu przedsięwzięli wyprawę i wpadli w zastawioną na nich pułapkę. Lǐ Mù podzielił swą armię na dwie kolumny, które zaatakowały najeźdźców z dwóch stron. Xiongnu, których armia liczyć miała 100.000 jeźdźców, zostali otoczeni i wręcz zmasakrowani. W bitwie zginęło tysiące żołnierzy i koni Xiongnu.
W 215 roku p.n.e. Konfederacja Xiongnu poniosła klęskę w wojnie ze zjednoczonymi przez Pierwszego Cesarza Chinami. Zadanie rozprawienia się z Xiongnu, otrzymał generał Meng Tian (蒙恬), któremu cesarz przydzielił 300.000 żołnierzy, z którymi ruszył on przeciw Xiongnu, na których czele stał wówczas chanyu Touman (頭曼). Wydaje się przy tym, że Xiongnu przedstawiali sobą wówczas mniejszą siłę aniżeli sąsiadujące z nimi ludy Dōng Hú oraz Yuèzhī. W Zapiskach historycznych zanotowano: „W tym czasie Dōng Hú jest silne, a Yuèzhī bogate. Chanyu Xiongnu Touman został pokonany i ruszył na północ.”. Xiongnu utracili wówczas kontrolę nad wyżyną Ordos, tj. nad terenami leżącymi na południe od zakola Żółtej Rzeki. Następnie Meng Tian umocnił granicę, budując wały i wieże na odcinku od Lintao do Liaodongu, tj. na długość 10 tysięcy li (jedno li to 580 metrów).
Meng Tian uchodzi za głównego budowniczego Wielkiego Muru Chińskiego, co nie do końca jest słuszne, jako że dokonał on jedynie rozbudowy i uzupełnienia wcześniej istniejących fortyfikacji. W Dyskursach o soli i żelazie (Yán tiě lùn / 鹽鐵論) możemy przeczytać: „Xiongnu był zastraszony i nie odważył się patrzeć na południe przez ponad dziesięć lat.” Uporawszy się z zagrożeniem na północy, Meng Tian mógł teraz skupić swoją uwagę na froncie południowym.
W 209 roku p.n.e., po śmierci Toumana władzę nad Xiongnu objął wspomniany Màodùn. Uczynił on Xiongnu prawdziwą potęgą, która potrafiła rzucić wyzwanie Chinom. Ale początki nie były tak obiecujące. Z Zapisków historycznych dowiadujemy się, że we wczesnym okresie panowania Màodùna Dōng Hú był „silny i zamożny” i musiał on oddać swoją ukochaną rodzinę królowi Dōng Hú. Szybko jednak role się odwróciły. Następnie Màodùn zwrócił się na północ, o czym była już mowa.
Wykorzystując wojnę domową, jaka rozgorzała w Chinach po upadku dynastii Qin, udało mu się odbić Ordos, którą to zdobycz przypieczętował, zadając w 200 roku p.n.e. klęskę Liu Bangowi (刘邦) pierwszemu cesarzowi z nowej dynastii Han. Nie mogąc pokonać Xiongnu, Chińczycy weszli z nimi w system dynastycznych mariaży połączonych z trybutem, nazywany przez nich „heqin” (pokój i koligacja).
Z kolei Màodùn chányú zwrócił się na zachód, gdzie pokonał ówczesne potęgi – Yuèzhī (月氏) i Wusun (烏孫). Jak bowiem dowiadujemy się ze źródeł chińskich, w roku 176 p.n.e. najpierw zawojował Yuèzhī (月氏), którzy ówcześnie żyli na terytorium dzisiejszej prowincji Gansu, po czym spacyfikował Lóulán (楼兰), Wūsūn (乌孙), Hūjiē (呼揭) i 26 sąsiadujących z nimi krajów. Wszystkie one odtąd podlegały Xiongnu.
W roku 162 p.n.e. Xiongnu odnieśli kolejne zwycięstwo nad Yuèzhī, którzy zbuntowali się przeciwko ich panowaniu. Poniesione klęski sprawiły, że większość Yuèzhī porzuciła ojcowiznę, przy czym z czasem dotarli oni aż do Baktrii. Dodajmy, że są oni utożsamiani z Tocharami, którzy według Strabona, greckiego historyka, geografa i podróżnika, mieli być jednym z ludów, które najechały Królestwo Greków Baktryjskich, doprowadzając do jego upadku.
System „heqin” przetrwał aż do 134 roku p.n.e., kiedy to oburzony kolejnym żądaniem podwyższenia trybutu cesarz Wǔdì (武帝), panujący w latach 141–87 p.n.e., zdecydował się na wojnę przeciwko Xiongnu. Działania wojenne rozpoczęły się w roku 133 p.n.e., kiedy to armia cesarska, w sile 300.000 żołnierzy, próbowała zniszczyć siły główne Xiongnu, wciągając je w pułapkę. Te jednak wycofały się na północ, unikając walnej bitwy.
Jesienią 129 roku p.n.e. siły Han składające się z 40.000 jeźdźców przypuściły niespodziewany atak na Xiongnu na rynkach granicznych, które odwiedzały masy Xiongnu w celach handlowych. W 128 roku p.n.e. generał Wèi Qīng (衛青) poprowadził 30.000 ludzi do bitwy w regionach na północ od Yànmén (雁門), przełęczy górskiej z trzema ufortyfikowanymi bramami Wielkiego Muru Chińskiego. Z walk tych Wèi Qīng wyszedł zwycięsko. W następnym roku (127 rok p.n.e.) Xiongnu najechali Liáoxī (遼西), zabijając jego gubernatora, po czym ruszyli w kierunku Yànmén. Siły Han, próbujące stawić im pór, zostały pokonane i wycofały się do Yúyáng (漁陽). Wtedy Wei Qing ruszył na czele 40.000 jeźdźców i w Lǒngxī (陇西), na terenie dzisiejszej prowincji Gansu, zadał klęskę Xiongnu, biorąc do niewoli kilka tysięcy żołnierzy Xiongnu i powodując wycofanie się ich sił głównych.
W 121 roku p.n.e. Xiongnu chányú (单于), król Húnxié (浑邪王) i król Xiūtú (休屠王) najechali dwukrotnie Chiny, zabijając dziesiątki tysięcy ludzi. Dodajmy, że królowie Húnxié i Xiūtú podlegali królowi yòuxián (右賢王), który to tytuł przysługiwał zastępcy chányú. Królowi yòuxián podlegało prawe skrzydło Xiongnu, którego siedziby znajdowały się w Regionach Zachodnich (Xīyù / 西域), jak Chińczycy nazywali obszar pokrywający się mniej więcej z dzisiejszym Regionem Autonomicznym Sinciang (Xīnjiāng / 新疆). Prawemu skrzydłu, podobnie jak i lewemu, podlegało szereg królestw, ludów i plemion, uznających zwierzchnictwo Xiongnu.
Ale wróćmy do wydarzeń ze 121 roku p.n.e. Otóż w odwecie armia chińska zaatakowała wojska królów Húnxié i Xiūtú, zadając im klęskę. Obawiając się gniewu chányú, królowie Húnxié i Xiūtú postanowili złożyć hołd chińskiemu cesarzowi i tym samym schronić się pod jego skrzydła. Jednakże król Xiūtú pożałował tej decyzji. Wtedy do akcji weszły ponownie wojska chińskie, zabijając 8000 żołnierzy Xiongnu. Zabity został też król Xiūtú. Armia Han straciła tylko nieco ponad 3000 żołnierzy. król Húnxié wraz z ponad 40.000 ludzi poddał się Dynastii Han, która w ten sposób odzyskała Korytarz Hexi (w dzisiejszej prowincji Gansu), otwierając sobie drogę do Regionów Zachodnich. Na obszarze, który odtąd podlegał chińskiej Dynastii Han, utworzono nowe hrabstwa: Wǔwēi (武威), Zhāngyē (张掖), Jiǔquán (酒泉) i Dūnhuáng (敦煌).
W 119 roku p.n.e. wojska chińskie przypuściły kolejny atak na Xiongnu, zagłębiając się na ponad 2000 li (jedno li to ok. 580 metrów) i zabijając 70.443 ludzi. W wyniku tego lewe i prawe skrzydła Xiongnu zostały od siebie odcięte, a Xiongnu znacznie straciło na znaczeniu.
W ostatnich latach panowania cesarza Zhāo (昭帝) z Zachodniej Dynastii Han, który panował w latach 87 – 74 p.n.e., sprzymierzone siły Xiongnu i Chēshī (车师) zaatakowały Wūsūn (乌孙), związane przymierzem z władcami chińskiej Dynastii Han, przypieczętowanym więzami małżeńskimi. Wūsūn zajmowali ówcześnie Siedmiorzecze, czyli terytorium między Górami Tienszan i Jeziorem Bałchasz, w dzisiejszym wschodnim Kazachstanie. Na wschód i północny wschód od nich miały swe koczowiska plemiona prawego skrzydła Xiongnu. Księżniczka Wūsūn napisała do cesarza, aby wysłał wojska na ratunek Wūsūn. Wkrótce jednak cesarz Zhāo zmarł, a dwór Han nie wysłał posiłków. Nad królestwem Wūsūn zawisła groźba katastrofy. Po wstąpieniu na tron cesarz Xuān (宣) przyjął posłów od księżniczek Wūsūn, po czym wysłał 150.000 jeźdźców, dowodzonych przez pięciu generałów. Wojna trwała trzy lata i zakończyła się klęską Xiongnu, którzy stopniowo poczęli wycofywać się z Regionów Zachodnich. Wūsūn od tego czasu było najpotężniejszym krajem w Regionach Zachodnich.
W 71 roku p.n.e., korzystając z osłabienia Xiongnu, spowodowanego ciągnącymi się wojnami z Chińczykami (w tymże roku zaatakowali oni Xiongnu armią liczącą ponad 200.000 żołnierzy, odnosząc całkowite zwycięstwo). Dinglingowie, na których czele stał wówczas Zhai Jin, z pomocą sąsiednich plemion, podnieśli bunt przeciw ich panowaniu. Tak więc Dinglingowie zaatakowali z północy, Wuhuan – ze wschodu, a Wusun – z zachodu. Zimą tego samego roku Xiongnu wysłali kilkadziesiąt tysięcy jeźdźców, którymi zaatakowali Wusun.
W latach 63 – 60 p.n.e. Dinglingowie, korzystając z problemów wewnętrznych Xiongnu, gdy stał na ich czele Xūlǘquánqú (虛閭權渠), który panował w latach 68-60 p.n.e., regularnie przez trzy lata pod rząd najeżdżali i atakowali ich terytorium, zabijając tysiące ludzi. Współdziałali tu z Wusunami, którzy atakowali Xiongnu od zachodu, podczas gdy Chińczycy uderzali od południa, a Wuhuan – od południowego wschodu. Xiongnu wysłali przeciw Dinglingom ponad 10.000 jeźdźców, atakując ich terytorium, ale nie zdołali ich pokonać.
W 58 roku p.n.e. doszło do buntu przeciwko panującemu nad Xiongnu chanyu Wòyǎnqúdī (握衍朐鞮), który zapisał się w historii jako straszliwy tyran. Wymordował on bowiem wielu zwolenników swojego poprzednika. W obliczu rebelii Wòyǎnqúdī popełnił samobójstwo. Stojący na jej czele syn Xūlǘquánqú przejął władzę nad Xiongnu – jako Hūhánxié chanyu (呼韓邪单于). Nie zyskał on jednak powszechnego poparcia, w wyniku czego doszło do dezintegracji konfederacji, jako że aż pięciu pretendentów ubiegało się o tytuł chanyu.
W 54 roku p.n.e., gdy Hūhánxié chanyu wyeliminował większość konkurentów, wystąpił przeciw niemu jego brat, który odtąd występował jako Zhìzhī Chányú (郅支单于). Pokonany przez niego, Hūhánxié chanyu zmuszony był szukać schronienia u cesarza Chin, godząc się zostać jego wasalem. W tymże roku Zhìzhī Chányú przywrócił panowanie Xiongnu nad Dinglingami. Także liczne inne ludy, w tym Wūsūn, Hūjiē i Jiānkūn (Kirgizi), zmuszone były uznać nad sobą jego władzę. W ten sposób udało mu się przywrócić potęgę Xiongnu, ale w 36 roku p.n.e. Hūhánxié chanyu z chińską pomocą zdołał go pokonać i tym samym Xiongnu wraz z ludami od nich zależnymi stali się wasalami Chin.
Wojna pomiędzy Xiongnu a Chinami wybuchła ponownie, gdy cesarzem był Wáng Mǎng (王莽), który panował w latach 9–23. Konsekwentnie dążył on do osłabienia Xiongnu, którzy – pozostając w zależności od Chin – urośli w siłę w okresie długotrwałego pokoju. Gdy to się nie udało, postanowić zebrać 300-tysięczną armię. Celem operacji miało być zniszczenie państwa Xiongnu, które miało zostać podzielone na 15 mniejszych, zależnych od Chin, państewek. Ostatecznie armia ta nie zebrała się w całości i do operacji nie doszło, natomiast działania Xiongnu spowodowały ogromne straty po stronie chińskiej. Zamieszanie związane z upadkiem Wáng Mǎnga panujący w latach 18–48 nad Xiongnu chanyu Hūdōuérshīdàogāo (呼都而尸道皋) wykorzystał do odzyskania Regionów Zachodnich. Regularnie najeżdżał on też Chiny i zadał szereg klęsk armii cesarza Guāngwǔdì (光武帝), który panował w latach 25–57.
Po śmierci Hūdōuérshīdàogāo władzę nad Xiongnu objął jego syn Punu (蒲奴). W tym czasie Xiongnu cierpieli głód z powodu długotrwałej suszy, a nadto zaatakowani zostali przez Wuhuan. Konfederacja ośmiu (południowych) plemion pod wodzą Sūtúhú (蘇屠胡), wuja Punu, dysponując wojskiem liczącym od 40.000 do 50.000 ludzi, nawiązawszy współpracę z Cesarstwem, zbuntowała się przeciw chányú. Odtąd Sūtúhú występował jako Bǐ chányú (比单于). W ten sposób powstało Południowe Xiongnu. Podział ów okazał się trwały. W 50 roku Bǐ chányú złożył hołd cesarzowi, po czym Południowi Xiongnu osiedlili się po chińskiej stronie Wielkiego Muru. Dodajmy że lud Dingling podlegał władzy Północnego Xiongnu.
Nie wiemy, czy od połowy I w. p.n.e. aż po lata osiemdziesiąte I wieku n.e. miały miejsce jakieś powstania Dinglingów przeciw panowaniu Xiongnu. Źródła milczą na ten temat. Kolejne odnotowane przez nie powstanie miało miejsce w roku 85 n.e., kiedy to razem z Xianbei wystąpili Dinglingowie przeciw Północnemu Xiongnu, zadając mu ciosy, po których ci już się nie podnieśli. W 87 roku w walkach z Xianbei zginął następca Punu, Yōuliú Chányú (優留單于), z którego zwycięzcy zdarli skórę. W następstwie tych wydarzeń także Dinglingowie, nad którymi panował wówczas Zhai Ying, wybili się na niepodległość.
Północni Xiognu pogrążyli się w chaosie, bowiem pojawiło się dwóch pretendentów do tytułu chányú. W 89 roku w bitwie u stóp Gór Ałtaj chiński generał Dòu xiàn (竇憲) zadał Xiongnu ostateczną klęskę, kończąc ich panowanie na mongolskich stepach.
Warto podkreślić, że zdaniem większości badaczy część pokonanych wówczas Xiongnu udała się na zachód i to od nich mieli pochodzić Hunowie, którzy w IV – V wieku odegrali tak ważną rolę w dziejach Europy. Obecność Hunów (Χοῦνοι) w Europie po raz pierwszy odnotowana została przez Ptolemeusza (zm. ok. 168 r.), który wymienia ich pośród ludów Sarmacji Europejskiej. Analiza jego tekstu pozwala przyjąć, że Hunowie żyli wówczas między Donem i Manyczem na północy, górnym biegiem Kubania na południu i Morzem Azowskim na zachodzie. Na wschodzie ich terytorium mogło się rozciągać aż do Morza Kaspijskiego i regionu ujścia Wołgi.
Pozostałości Północnego Xiongnu po całej serii klęsk odtąd ledwie wegetowały. Xianbei z czasem nie tylko zajęli opuszczone przez Północnych Xiongnu terytorium, ale także zaabsorbowali pozostałą na nim resztę ich populacji, mającą liczyć 100 tys. rodzin. Dodajmy, że pierwotnie Xianbei zajmowali tereny leżące na wschód od Xiongnu i na północ od Wuhuan. Z tymi drugimi niegdyś tworzyli oni konfederację Dong Hu, zniszczoną w 208 roku p.n.e. przez Xiongnu. Przez niemal trzysta lat pozostawali oni w zależności od Xiongnu, po czym sytuacja się odwróciła.
Szczyt potęgi osiągnęli Xianbei, gdy na ich czele stał Tanshihuai (檀石槐), który panował od ok. 156 roku do roku 181. Udało mu się stworzyć imperium rozciągające się od Chin na południu do ziem zależnych od niego Dinglingów, których terytoria sięgały na północy południowej Syberii, oraz od Mandżurii na wschodzie do doliny Ili zamieszkiwanej przez uznających ich zwierzchnictwo Wusunów.
A co stało się z Południowym Xiongnu? Wiemy, że w 177 roku połączona armia Chin i Xiongnu poniosła wielką klęskę w walce z Xianbei. Dziesięć lat później, w 187 roku Qiangqu Chanyu (羌渠单于) wysłał wojska na Równiny Centralne, aby pomóc cesarzowi stłumić bunt. Na czele ekspedycji stanął syn chanyu, Yúfūluó (於夫羅). Gdy ten ze swoim wojskiem walczył na Równinach Centralnych, część Xiongnu (100.000 ludzi) podniosła bunt przeciw Qiangqu, który został zabity przez buntowników. Ci ogłosili Xūbogǔdōuhóu (須卜骨都侯) nowym chanyu. Syn zabitego Qiangqu, wspomniany Yúfūluó, postanowił szukać poparcia u chińskiego cesarza. Jednakże wraz ze śmiercią cesarza Linga (panował w latach 168–189), Chiny pogrążyły się w chaosie. Xiongnu dopiero w 214 roku poddali się generałowi Cao Cao (曹操), który sprawował faktyczną władzę w cesarstwie i na którego dworze przebywał Hūchúquán (呼厨泉), młodszy brat Yúfūluó. Po śmierci Yúfūluó (w roku 195) to właśnie Hūchúquán przyjął tytuł chanyu.
W 216 roku Cao Cao podzielił Xiongnu na 5 dywizji – lewą, prawą, południową, północną i środkową, wyznaczając im jako siedziby konkretne regiony na terenie dzisiejszej prowincji Shanxi. Całość liczyła 34.000 zarejestrowanych gospodarstw domowych, liczba ludności to 237.300 osób, a liczba żołnierzy – 50.170. Dodajmy, że na czele lewej dywizji stał Liú Bào (劉豹), syn Yúfūluó, któremu podlegało przeszło 10.000 gospodarstw domowych i który był zarazem zastępcą i następcą Hūchúquána.
Osiedleni na obszarach rolniczych Xiongnu częściowo porzucili koczowniczy tryb życia i zaczął wśród nich narastać proces sinizacji. W latach 265–287 wielu Xiongnu zostało przesiedlonych w pobliże północnej granicy, gdzie mieli wzmocnić obronę wyludnionego regionu. Kolejne rebelie wybuchały w latach 233; 270–280, kiedy Xiongnu walczyli razem z Xianbei w prowincji Liang, w roku 292 i w latach 296–299. W 304 roku syn Liú Bào, Liu Yuan (劉淵), wykorzystując fakt, że jego ród był spowinowacony z dynastią Han poprzez małżeństwa z jej księżniczkami, ogłosił się jej prawowitym dziedzicem, zakładając Nową Dynastię Han (ostatni władca z dynastii Han, Xiàn Dì, został zmuszony do abdykacji w roku 220 przez Cao Pi, syna zmarłego kilka miesięcy wcześniej generała Cao Cao, po czy Cesarstwo rozpadło się na trzy oddzielne państwa).
Wykorzystując wojnę domową w cesarstwie Jin, syn Liu Yuana, Liu Cong (劉琮), w 311 roku zdobył Luoyang, a w 316 roku – Chang’an, tym samym kończąc historię Zachodniej dynastii Jin. Państwo założone przez Liu Yuana upadło już w roku 329. W tym czasie do północnych Chin wlewały się z północy plemiona koczownicze, w szczególności Xianbei, do czego jeszcze wrócimy. Był to początek tzw. okresu Szesnastu Królestw (304–439), kiedy to w północnych Chinach panowali koczownicy.
Nazwa okresu pochodzi od dzieła Kronika Wiosen i Jesieni Szesnastu Królestw (Shíliù guó chūnqiū / 十六國春秋), autorstwa żyjącego w latach 478 – 525 Cui Honga (崔鴻). W rzeczywistości w okresie Szesnastu Królestw w północnych Chinach istniało o wiele więcej państw – Piero Corradini (The Barbarian States in North China) doliczył się ich aż 41. Poza wspomnianym państwem Han Zhao, które założył Liu Yuan i które istniało w latach 304 – 329, także dwa inne państwa zostały założone przez Xiongnu. Były to Północne Liang (397–439) w Gansu i Xia (407–431) w Shanxi.
Wojciech Kempa
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
