Archiwum Stanisława Kostki-Dąbrowy to na dzień dzisiejszy największe prywatne archiwum Armii Krajowej. Po wyjściu z więzienia Urzędu Bezpieczeństwa do XXI w. Kostka-Dąbrowa zebrał kilkadziesiąt metrów oryginalnych dokumentów, druków ulotnych, periodyków i plakatów ZWZ-AK. Ten zbiór materiałów opisuje działalność Polskiego Państwa Podziemnego i jego żołnierzy. We wtorek archiwum trafi z Krakowa do Archiwum Akt Nowych w Warszawie.
Stanisław Kostka-Dąbrowa urodził się 11 października 1924 r. w Przemyślu. Służbę Polsce rozpoczął w sierpniu 1939 r., kiedy to w harcerskim mundurze pełnił misję łącznika Komendy Obrony Przeciwlotniczej w Przemyślu. Po wstąpieniu do konspiracji przyjął pseudonim „Dąbrowa”. W czerwcu 1942 r. jego kuzyn, inż. Kazimierz Wochański, komendant powiatowy Polskiej Organizacji Zbrojnej, powierzył mu dowództwo plutonu. W sierpniu 1942 r., po scaleniu POZ z Armią Krajową, objął dowództwo plutonu specjalnego w pionie wywiadu i kontrwywiadu Komendy Obwodu AK Przemyśl-Zasanie, którego szefem został Kazimierz Wochański “Gad”. W lipcu 1943 r., po rozbiciu przemyskiej komendy obwodu AK, przeniesiony został na stanowisko adiutanta podkarpackiego Ośrodka Kedywu (Kierownictwa Dywersji).
18 sierpnia 1944, po zajęciu Rzeszowa przez Sowietów i AK, został aresztowany przez NKWD. Zdołał jednak zbiec. Na rozkaz płk. dypl. dr. Kazimierza Putka “Zwornego” zorganizował komórkę legalizacyjną (tworzącą fałszywe dokumenty) Rzeszowskiego Podokręgu AK i kierował jej działalnością do końca października tegoż roku. W grudniu 1944 r., po aresztowaniu płk. “Zwornego” z całym sztabem podokręgu, korzystając ze starych kontaktów, zameldował się u inspektora AK Przemyśl, mjr. Bronisława Wohanki “Ludwika” i pod nowym pseudonimem “Dzierżyński” objął stanowisko oficera dywersji Komendy Obwodu Przemyśl AK. Od grudnia 1944 r. do sierpnia 1945 r. Stanisław Dąbrowa Kostka jako oficer dywersji Komendy Obwodu AK-DSZ odtworzył struktury rozbite przez aresztowania. Gromadził broń i sformował oddział, którego celem była obrona ludności cywilnej przed rabunkiem.
W maju 1945 r. sformował oddział partyzancki w sile kompanii i dowodził nim początkowo na terenach byłego Obwodu AK Przemyśl, a potem Obwodów Sanok i Krosno. W sierpniu na rozkaz mjr. “Ludwika” rozwiązał oddział. Z końcem września skierowany został do Krakowa na stanowisko szefa Wydziału Informacji i Bezpieczeństwa oraz dowódcy „Straży” (zbrojnych zespołów ochrony WiN). W październiku 1945 r., korzystając z amnestii, ujawnił się jako żołnierz AK, zatajając jednak swoją działalność z okresu po wkroczeniu wojsk sowieckich.
5 marca 1946 r. wpadł w zasadzkę w lokalu, gdzie miał przeprowadzić odprawę powiatowych kierowników pionu informacji i bezpieczeństwa WiN-u. Po trzymiesięcznym śledztwie w krakowskiej komendzie Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego został umieszczony w więzieniu przy ul. Senackiej. 11 lipca 1946 r. wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie skazany został na 7 lat więzienia. 5 marca 1947 r. w ramach amnestii zmniejszono mu wyrok o połowę.
Po wyjściu z więzienia zajął się dokumentowaniem działalności AK na terenie Małopolski, a w szczególności dotyczące Podokręgu Rzeszów. Zgromadził ogromną ilość dokumentów i relacji, które wykorzystał w licznych publikacjach. Jest odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V klasy, Orderem Polonia Restituta III i IV klasy, Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Medalem Wojska, Krzyżem Armii Krajowej i Krzyżem Partyzanckim. Jest również laureatem Nagrody Kustosza Pamięci Narodowej IPN oraz honorowym obywatelem Miasta Jasła za udział w akcji uwolnienia więźniów z jasielskiego więzienia w nocy z 5/6 sierpnia 1943 roku.
/TVP Info/
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
